Tuyến trùng là gì? Cách nhận biết và xử lý hiệu quả trên cây trồng
Tuyến trùng là kẻ thù thầm lặng của rễ cây, gây những triệu chứng như vàng lá, còi cọc và giảm năng suất của nhiều diện tích cây công nghiệp như hồ tiêu, cà phê, cây ăn trái như ổi, cây có múi, và các loại hoa màu, rau củ như cà rốt, dền,… Song thực tế cho thấy, rất nhiều bà con nông dân vẫn còn lúng túng khi đối mặt với loài dịch hại này. Trong bài viết này, Tân Phú Nông sẽ cung cấp một số thông tin về dấu hiệu nhận biết, tác hại, các loại tuyến trùng thường gặp và cách xử lý bằng IPM, bẫy sinh học, vi sinh đối kháng để phòng trừ hiệu quả cho bà con nông dân
1 Tuyến trùng là gì?
Tuyến trùng (Nematodes) là nhóm sinh vật siêu nhỏ, hình dạng giống sợi chỉ, sống phổ biến trong đất. Phần lớn tuyến trùng có lợi, tham gia phân giải chất hữu cơ, cân bằng hệ sinh thái đất. Tuy nhiên, một số loài là ký sinh thực vật, chuyên tấn công rễ cây, làm cây còi cọc, vàng lá và chết rải rác.
📌 Đặc điểm của tuyến trùng gây hại:
Kích thước chỉ 0,2 – 2 mm, khó quan sát bằng mắt thường.
Tấn công bộ rễ → làm rễ phồng u, hoại tử hoặc bị bào nang.
Cây bị tuyến trùng thường không hấp thu dinh dưỡng tốt dù bón phân đầy đủ.
👉 Chính vì khó phát hiện sớm nên tuyến trùng được gọi là “kẻ thù giấu mặt” của nông dân.
Gây những triệu chứng như vàng lá, còi cọc và giảm năng suất của cây.
2. Dấu hiệu nhận biết tuyến trùng
Bà con có thể nghi ngờ cây bị tuyến trùng khi thấy:
Cây vàng lá, còi cọc, phát triển chậm, không đồng đều.
Cây chết từng bụi, từng khóm rải rác, không theo mảng lớn như nấm bệnh.
Rễ có biểu hiện bất thường:
Rễ nổi nốt u, bướu (Meloidogyne).
Rễ có nang trắng hoặc vàng nhỏ li ti (Heterodera).
Rễ xuất hiện vết thâm nâu, hoại tử loang lổ (Pratylenchus).
Cây dễ héo vào trưa nắng, dù đất vẫn đủ ẩm.
📌 Mẹo: Khi thấy cây bất thường, bà con nên nhổ cây còi cọc, rửa sạch rễ để quan sát kỹ, dễ nhận ra dấu hiệu tuyến trùng.
3. Tác hại của tuyến trùng
Suy yếu bộ rễ: Rễ phồng to, biến dạng, mất rễ tơ nên cây không hấp thu đủ dinh dưỡng.
Giảm sức đề kháng: Vết thương trên rễ tạo điều kiện cho nấm bệnh (Fusarium, Phytophthora…) xâm nhập.
Năng suất giảm rõ rệt: Cây vàng lá, sinh trưởng kém, trái nhỏ, hạt lép.
Tăng chi phí sản xuất: Bà con tốn nhiều phân bón, thuốc nhưng cây vẫn kém hiệu quả.
Nguy cơ mất trắng: Tuyến trùng tồn tại lâu dài trong đất, nếu không xử lý triệt để có thể làm đất mất giá trị canh tác.
4. Các loại tuyến trùng hay gặp
a. Meloidogyne – Tuyến trùng nốt sưng: Đây là nhóm tuyến trùng phổ biến và nguy hiểm nhất. Khi tấn công rễ, chúng làm rễ phình to, nổi u bướu (gọi là “nốt sưng”). Trên cây cà chua, dưa leo, tiêu hay cà phê, rễ thường biến dạng thành chùm nốt, hút nước và dinh dưỡng kém. Cây vàng lá, còi cọc, dễ chết từng bụi.
b. Heterodera – Tuyến trùng bào nang: Loài này thường hại cây họ đậu. Khi ký sinh, tuyến trùng cái biến thành bào nang trắng hoặc vàng dính chặt trên rễ. Mỗi bào nang chứa hàng trăm trứng, là “ổ sinh sản” rất nguy hiểm. Khi bà con thấy rễ đậu xuất hiện hạt trắng vàng nhỏ li ti, đó là dấu hiệu tuyến trùng bào nang.
c. Pratylenchus – Tuyến trùng đâm xuyên rễ: Nhóm này không tạo nốt sưng, mà gây ra những vết thâm nâu, loang lổ trong mô rễ. Rễ tơ thường mất dần, rễ chính bị đen, dễ thối. Pratylenchus spp. đặc biệt hại trên tiêu, cà phê, ngô, mía và một số cây ăn trái. Chúng còn mở đường cho nấm bệnh như Fusarium hay Phytophthora xâm nhập, khiến cây vàng lá và chết nhanh.
📌 Cách phân biệt nhanh ngoài ruộng:
– Rễ nổi u, bướu → Meloidogyne.
– Rễ có hạt trắng vàng → Heterodera.
– Rễ thâm nâu, hoại tử loang lổ → Pratylenchus.
5. Cách xử lý tuyến trùng
Áp dụng IPM – quản lý dịch hại tổng hợp:
Luân canh, xen canh: Trồng xen cây bẫy sinh học (cúc vạn thọ, cải dầu, đậu kiếm).
Cải tạo đất: Phơi ải, cày lật, bón phân hữu cơ hoai mục + vôi.
Bổ sung vi sinh vật đối kháng: Purpureocillium lilacinum, Pochonia chlamydosporia, Trichoderma spp., Bacillus subtilis, Pasteuria penetrans.
Chọn giống sạch bệnh: Sử dụng cây giống từ vườn ươm đạt chuẩn.
Quản lý nước: Đảm bảo thoát nước tốt, tránh đất ẩm kéo dài.
FAQ – Câu hỏi thường gặp về tuyến trùng
1. Tuyến trùng có lây từ đất này sang đất khác không?
Có. Tuyến trùng có thể lây lan qua đất bám vào rễ, nước tưới, dụng cụ làm vườn, thậm chí qua cây giống bị nhiễm. Vì vậy cần kiểm soát nguồn giống và vệ sinh dụng cụ canh tác.
2. Có thể nhìn thấy tuyến trùng bằng mắt thường không?
Rất khó thấy vì chúng rất nhỏ (0,2 – 2 mm). Bà con chỉ dễ dàng nhận biết thông qua dấu hiệu ở rễ: nốt sưng, nang trắng, vết thâm nâu…
3. Dùng phân chuồng tươi có diệt được tuyến trùng không?
Không. Ngược lại, phân chuồng tươi có thể làm đất thêm ô nhiễm và tạo điều kiện cho tuyến trùng phát triển. Nên dùng phân hữu cơ hoai mục hoặc phân đã xử lý vi sinh.
4. Tuyến trùng có gây hại cho con người không?
Tuyến trùng gây hại và giảm năng suất cây trồng chứ không gây hại trực tiếp cho người. Chúng chỉ ký sinh trên rễ cây và hút dinh dưỡng thực vật gây những thiệt hại nặng nề cho người nông dân.
5. Có thể diệt tuyến trùng bằng thuốc BVTV không?
Một số thuốc BVTV hóa học từ các tập đoàn uy tín đã nghiên cứu kĩ các sản phẩm dưới với các khả năng chuyên biệt có thể diệt trừ nhiều giai đoạn kể cả khi tuyến trùng còn giai đoạn trứng, sử dụng giúp giảm mạnh mật số tuyến trùng, nhưng để quản lý lâu dài bà con nên kết hợp cùng IPM, bẫy sinh học và vi sinh đối kháng.
